Zapytaliśmy neurologa o konsekwencje odwodnienia. Ma kilka wskazówek

Ludzki organizm w ponad 60 proc. składa się z wody, która jest niezbędna do zachowania równowagi wszystkich komórek. Jest naturalnym środkiem transportu składników odżywczych, witamin czy hormonów. Jej brak uniemożliwia prawidłowy przebieg procesów metabolicznych, trawienia i wchłaniania. Odpowiada także za zachowanie równowagi wodno-elektrolitowej i kwasowo-zasadowej organizmu.

Niezwykle ważny jest także wpływ gospodarki wodnej na nasz układ nerwowy. Zawartość wody w ludzkim mózgu stanowi bowiem aż 75 proc. jego masy. Co dzieje się z mózgiem, kiedy dojdzie do odwodnienia, czyli stanu, w którym zawartość wody w organizmie spada do poziomu utrudniającego jego prawidłowe funkcjonowanie?

- Badania wykazały, że odwodnienie zwiększa gęstość płynu mózgowo-rdzeniowego, wywołuje poszerzenie układu komorowego i powoduje zmniejszenie całkowitej objętości mózgu. Efekt jest zatem widoczny "gołym okiem", a właściwie to okiem tym jest tu rezonans magnetyczny. W samych komórkach oddziaływanie to widoczne jest nawet na poziomie genów – tłumaczy w rozmowie z WP abcZdrowie neurolog lek. Adam Hirschfeld z Centrum Medycznego HCP w Poznaniu.

Prof. Konrad Rejdak dodaje, że w związku z tym, że odwodnienie skutkuje zaburzeniem krążenia mózgowego, może wywołać objawy podobne do udaru. Wszystko zależy od szybkości jego narastania i stopnia nasilenia.

- Jeżeli jest to stan szybko postępujący i o znacznym nasileniu, to dochodzi do zaburzeń dopływu krwi do mózgu i następowego uszkodzenia struktur mózgowia. Jeśli postępuje wolno, objawy będą narastały stopniowo. Na początku mogą wystąpić bóle głowy, senność, zaburzenia świadomości, czy drgawki. Później może dojść do całkowitej utraty przytomności oraz ogniskowych zaburzeń neurologicznych wynikających z tego, która z okolic mózgu jako pierwsza zostanie uszkodzona. Wówczas dochodzi do udaru w obszarach "ostatniej łączki", czyli na pograniczu zakresów zaopatrzenia w krew z dużych naczyń mózgowych. U osób z istniejącymi wcześniej schorzeniami neurologicznymi może dojść do nasilenia objawów chorobowych, które już występowały – mówi w rozmowie z WP abcZdrowie prof. dr n. med. Konrad Rejdak kierownik Kliniki Neurologii Samodzielnego Publicznego Szpitala Klinicznego Nr 4 w Lublinie.

Eksperci podkreślają, że przebieg odwodnienia i tempo, w jakim będzie ono postępować, zależy od wielu czynników takich jak m.in. ogólny stan zdrowia, przebyte choroby czy wiek. W każdym przypadku może manifestować się inaczej, ponieważ na różnych etapach życia mózg przejawia nieco odmienną reakcję na brak wystarczającej ilości płynów.

- U dzieci i osób starszych najwyraźniej obserwowalnym skutkiem jest upośledzenie funkcji poznawczych, takich jak uwaga, czujność, pamięć krótkotrwała oraz funkcji wykonawczych. Dorośli w średnim wieku wykazują nieco inne objawy. Jest to głównie wyraźne i stałe pogorszenie nastroju. Charakteryzuje się ono głównie uczuciem zmęczenia i senności oraz ogólnie pojętym znacznym pogorszeniem samopoczucia. Niektóre z badań wskazują również na upośledzenie funkcji poznawczych, jednak doniesienia nie są tu zgodne (wyjątkiem będzie tu sytuacja umiarkowanego odwodnienia z towarzyszącym wysiłkiem fizycznym) – opisuje lek. Hirschfeld.

Neurolog dodaje, że poważniejsze zaburzenia pojawiają się przy istotnym spadku nawodnienia mózgu.

- W tym wypadku niektóre z najwcześniejszych objawów obejmują zawroty i ból głowy, czy nudności. Jeśli przy odwodnieniu wystąpią zaburzenia elektrolitowe, efektem może być napad padaczkowy. Ostatecznie dochodzi do utraty świadomości i potencjalnie śmierci – stwierdza ekspert.

Istnieje kilka grup osób szczególnie narażonych na odwodnienie. W pierwszej kolejności są to osoby starsze, które mają gorszą zdolność odczuwania pragnienia oraz zmniejszoną zdolność zagęszczania moczu.

- U starszych ludzi poczucie pragnienia może być osłabione. Odwodnienie często manifestuje się u nich np. zaburzeniami psychicznymi czy zaburzeniami mowy, czego opiekunowie tych osób nie zawsze są niestety świadomi. Seniorzy niestety nie piją w ciągu dnia tyle płynów, ile powinni, wchłanianie z przewodu pokarmowego jest u nich osłabione i wydaje im się, że kilka szklanek płynu w ciągu dnia wystarczy. To błędne przekonanie. Niestety, często trafiają z tego powodu na izbę przyjęć. Szczególnie często dotyczy to osób ze słabą aktywnością ruchową i oczywiście często w sezonie letnim w trakcie upałów. Jednakże, o właściwym nawodnieniu organizmu trzeba pamiętać stale – stwierdza profesor Rejdak.

Lek. Adam Hirschfeld dodaje, że z drugiej strony spektrum znajdują się najmłodsze dzieci i niemowlęta, które z uwagi na niższą całkowitą masę ciała mają wyższe całkowite stężenie wody w organizmie. Dzieci także rzadziej mogą oddawać mocz i może mieć on ciemniejszy kolor niż zwykle.

- Dlatego mniejsza (procentowo rzecz ujmując) utrata wody wywiera u nich większy efekt niż u osób dorosłych. Jednocześnie intensywny rozwój tkanek zwiększa bazowe wykorzystanie wody i elektrolitów. Stąd też zarówno osoby starsze jak i rodzice dzieci najmłodszych powinni zwracać uwagę na właściwe nawodnienie, szczególnie w okresie letnim – podkreśla neurolog.

- Co ciekawe odwodnienie obserwuje się często także u osób z udarem mózgu. Badania w tym temacie dostarczają różnych danych, ale niektóre publikacje wskazują tu, że nawet 62 proc. chorych trafiających na oddział udarowy jest odwodnionych. Jest to też niezależny czynnik ryzyka związany z gorszym rokowaniem – dodaje lek. Hirschfeld.

- Jednymi z pierwszych objawów odwodnienia są objawy fizykalne na powłokach ciała. Wówczas zauważymy, że skόra traci swoją sprężystość, powstają fałdy na skórze czy wysuszenie błon śluzowych i zmniejszona potliwość. Organizm zaczyna też się bronić i oszczędza płyny, których brakuje, przez co nie oddaje moczu. Wczesnymi objawami odwodnienia mogą być także zburzenia funkcji poznawczych, cechy splątania czy brak dobrego kontaktu z otoczeniem – wymienia neurolog.

Jeśli podejrzewamy odwodnienie u dzieci, warto wykonać test paznokcia, który pozwoli sprawdzić, czy w organizmie zachodzą niepokojące zmiany. W pierwszej kolejności należy nacisnąć paznokieć dziecka tak, by doszło do zblednięcia skóry, co zwykle następuje po ok. pięciu sekundach. Następnie zwalniamy ucisk i sprawdźmy, po jakim czasie skóra odzyska kolor.

Jeśli dziecko jest zdrowe i nie ma niedoboru płynów, powinno to nastąpić w ciągu dwóch sekund. Jeśli trwa to dłużej, jest to oznaka tzw. spowolnionego nawrotu kapilarnego, co wskazuje na odwodnienie organizmu. Jeśli zauważysz u malca niepokojące objawy, jak najszybciej zgłoś się do lekarza.