W jelitach zaczyna i kończy się wszystko. Ich kondycja wpływa na ciało i umysł

Mikrobiota jelitowa to mikroorganizmy zasiedlające jelito grube. Składają się na nią głównie bakterie i grzyby. Ogólna kondycja mikrobiomu ma ogromny wpływ na kondycję całego organizmu, choć wielu pacjentów w dalszym ciągu nie zdaje sobie z tego sprawy.

- Mikrobiom flory odpowiada tak naprawdę za bardzo wiele aspektów: produkcję i wchłanianie witamin, wchłanianie żelaza, utrzymywanie odporności, samopoczucie i wiele innych - mówi w rozmowie z WP abcZdrowie dr n. med. Dariusz Maj, specjalista gastroenterologii i chorób wewnętrznych.

Lekarz wyjaśnia, że różnorodność i bogactwo mikrobiomu bezpośrednio przyczyniają się do wzmocnienia tzw. bariery jelitowej, a ta stanowi podstawę obrony organizmu przed patogenami chorobotwórczymi.

- Bakteria konkuruje z bakterią o niszę, w której może się rozwijać i o żywność. Konkurencja polega na tym, że rozmnażamy się my i tym samym nie pozwalamy się rozmnażać innym. Na tej zasadzie mikrobiom flory tworzy barierę i nie przepuszcza innych patogenów do przewodu pokarmowego - wyjaśnia.

- Przewód pokarmowy jest największym układem immunologicznym w ludzkim ciele. Liczba grudek chłonnych, rozproszonej tkanki limfatycznej, która jest w ścianie jelita na różnym poziomie, jest największa w całym organizmie. Limfocyty i przeciwciała, które są produkowane w jelicie, przenikają następnie do krwioobiegu i budują odporność całego organizmu – tłumaczy dr Maj.

Układ odpornościowy nie jest jednak jedynym bezpośrednio powiązanym z jelitami.

- Wiemy od dawna, że takie same receptory opioidowe, które wpływają na ból, mamy zarówno w rdzeniu kręgowym (w układzie nerwowym), jak i w ścianie jelita. Zakończenia nerwowe włókien, które docierają do receptorów opioidowych, modelują przewodzenie bólu, czyli jego charakter, natężenie, ale modelują również czucie trzewne - podkreśla dr Maj.

Zdaniem lekarza, jeśli receptory te modelują układ nerwowy, można wysnuć wnioski, że wpływają także na psychikę.

- Istnieją takie badania, chociażby z zeszłego roku, które sugerują, że mikroflora może być właśnie w taki sposób powiązana z samopoczuciem psychicznym. Mowa tu o czynnikach obejmujących między innymi nastrój czy poziom lęku - wyjaśnia.

- To, jak wielką rolę dla zdrowia całego organizmu odgrywają jelita, opiera się na ich podstawowych funkcjach: trawieniu i wchłanianiu. Na to ma ogromny wpływ nasz styl życia, na czele z dietą. Jeśli podstawę jadłospisu u ogólnie zdrowego człowieka stanowią produkty zdrowe, przede wszystkim jak najmniej przetworzone, jelita pracują prawidłowo. Nie dochodzi do zaburzenia mikrobioty jelitowej, a procesy trawienne odbywają się we właściwy sposób - mówi w rozmowie z WP abcZdrowie dr n. med. Katarzyna Kondej-Muszyńska, specjalistka pediatrii i gastroenterologii.

Lekarka podkreśla jednak, że, jeśli nasz styl życia nie jest zdrowy, a dieta bazuje na produktach wysokoprzetworzonych (fast foodach, żywności bogatej w konserwanty, barwniki i inne sztuczne dodatki), procesy trawienne nie przebiegają prawidłowo, a jelita przestają sobie radzić. Dr Kondej-Muszyńska zaznacza, że na skutek tego "może dojść nawet do uszkodzenia struktury jelit, a co za tym idzie, do zaburzenia równowagi immunologicznej w przewodzie pokarmowym".

- Występujące w konsekwencji zaburzenia wchłaniania mają wpływ na cały organizm i mogą doprowadzić do wyzwolenia stanów chorobowych. To się oczywiście nie dzieje z dnia na dzień: sporadyczne sięganie po niezdrowe produkty może wywołać pewne krótkotrwałe zaburzenia jelitowe, ale nie wywoła choroby - tłumaczy.

- Najczęściej są to przejściowe dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Jeśli jednak przez dłuższy czas, systematycznie, karmimy organizm takim negatywnym czynnikiem, prędzej czy później dojdzie w nim do zaburzenia równowagi ogólnoustrojowej. Taka dieta, połączona dodatkowo z brakiem odpoczynku, snu czy ze stresem, może doprowadzić do wystąpienia chorób, które mogą zostać z pacjentem nawet do końca życia - dodaje.

Dr Kondej-Muszyńska wskazuje, że szkodliwymi czynnikami są przede wszystkim produkty bogate w sztuczne dodatki, barwniki, konserwanty, ale i cukry proste, zwłaszcza w formie syropu glukozowo-fruktozowego, który jest uznawany za jedną z przyczyn epidemii otyłości. To także posiłki bogate w tłuszcze nasycone, ciężkostrawne, wieloetapowo przetworzone oraz używki.

- Ten wzrost chorób zapalnych jelit oraz innych chorób autoimmunizacyjnych (jak np. celiakia) jest obserwowany właśnie w krajach o wysokim statusie ekonomicznym, gdzie żywności wysokoprzetworzonej jest bardzo dużo - alarmuje ekspertka.

Wyżej wymienione choroby i zaburzenia nie są jedynymi objawami, które mogą świadczyć o tym, że jelita są opłakanym stanie i proszą o pomoc.

- Zubożenie diety może także doprowadzić do niedoborów, np. wapnia, co przełoży się na zaburzenia uwapnienia kości. Jeśli w diecie będzie brakowało mikro- i makroelementów, mogą pojawić się także problemy skórne, osłabienie i wypadanie włosów. Teraz coraz więcej mówi się także o SIBO, czyli przeroście nieprawidłowej flory bakteryjnej, który może wiązać się z objawami takimi jak wzdęcia, nadmierne gazy, nieregularny rytm wypróżnień, luźne stolce - wyjaśnia gastroenterolog.

Dr Kondej-Muszyńska zaznacza, że u podstaw zdrowego odżywiania przekładającego się na długowieczność i odporność na schorzenia leżą dwa elementy.

- Tak naprawdę podstawą profilaktyki jest stosowanie diety w oparciu o żywność jak najmniej przetworzoną, świeżą, dobrej jakości, najlepiej domową. Ważna jest też wspomniana już wcześniej regularność, która przekłada się bezpośrednio na procesy trawienne - tłumaczy ekspertka.

Specjalistka gastroenterologii przypomina, że nie bez powodu zaleca się ok. 4-5 średnio obfitych posiłków dziennie w regularnych 3-4 godzinnych odstępach.

- Dobrze zbilansowane, przemyślane diety naturalne są z powodzeniem coraz częściej stosowane jako element leczenia chorób układu pokarmowego, zanim wdrożone zostaną inne rozwiązania. Nie mogą być one jednak monotonne i powinny być zróżnicowane - zaznacza.

Jak wylicza lekarka, dieta ta powinna zawierać surowe owoce i warzywa, pełnoziarniste produkty zbożowe, produkty fermentowane (kiszonki), fermentowane produkty mleczne (jogurty, kefiry), chude mięso, ryby, jajka, orzechy oraz oleje roślinne.

- Ponadto należy pamiętać o wypijaniu odpowiedniej ilości wody. Wszystkie te elementy razem będą promowały rozwój prawidłowej flory jelitowej – dodaje.