Choroby sercowo-naczyniowe o podłożu miażdżycowym (ASCVD) – co warto o nich wiedzieć?
Układ sercowo-naczyniowy (inaczej krwionośny), którego jednostką centralną jest serce, to jeden z najważniejszych układów w ciele człowieka. Jest on obarczony ryzykiem wystąpienia wielu chorób, w tym chorób cywilizacyjnych, a więc takich, których pojawianie się związane jest z rozwojem cywilizacyjnym. Znaczną ich część stanowią schorzenia z grupy ASCVD (z ang. atherosclerotic cardiovascular disease) czyli choroby sercowo-naczyniowe powstałe na podłożu miażdżycy[1].
Czym jest miażdżyca i jak do niej dochodzi?
Miażdżyca to termin używany dość powszechnie, jednak często bez pełnego zrozumienia tego zjawiska. Warto zatem rozwiać wszelkie niepewności i podać poprawną definicję miażdżycy.
Najogólniej, miażdżyca to przewlekła zapalna choroba tętnic, która cechuje się występowaniem charakterystycznych zmian w ich ścianach, tzw. blaszek miażdżycowych. Taka blaszka zbudowana jest ze składników, które znajdują się we krwi, głównie z cholesterolu LDL i komórek zwanych monocytami. Blaszka miażdżycowa wrasta w ścianę tętnicy i zwęża jej światło, co utrudnia przepływ krwi. Sama obecność blaszek nie jest jeszcze problemem, kłopot stanowi fakt, że blaszki te łatwo pękają i powodują zakrzepy. Małe pęknięcie może doprowadzić do rozwoju zakrzepu w środku blaszki, przez co powiększa się ona, zamykając światło tętnicy. Duże pęknięcie bezpośrednio powoduje już zakrzep zamykający światło tętnicy, w wyniku czego może dojść do martwicy mięśnia sercowego, czyli do zawału[2].
Dlaczego badanie poziomu cholesterolu jest tak ważne?
Główną przyczyną miażdżycy jest zbyt wysoka ilość cholesterolu LDL. Podwyższony poziom cholesterolu we krwi, będący wynikiem, zaburzeń gospodarki lipidowej, nazywamy hipercholesterolemią. Hipercholesterolemia, w większości przypadków, nie daje żadnych objawów. Zdiagnozować można ją wykonując proste badanie laboratoryjne z krwi (lipidogram), które ocenia stężenie trójglicerydów (TG), cholesterolu całkowitego (TC) oraz jego frakcji LDL i HDL. Świadomość występowania zaburzenia daje możliwość zmodyfikowania stylu życia, a w razie potrzeby wprowadzenia farmakoterapii. Wyniki lipidogramu należy skonsultować z lekarzem, który wskaże normy dla konkretnego pacjenta, uwzględniając tzw. ryzyko sercowo-naczyniowe, określane indywidualnie i wskaże jakie powinno być dalsze postępowanie.[3]
Jakie objawy daje miażdżyca?
Miażdżyca jest chorobą bardzo podstępną, gdyż może rozwijać się wiele lat, nie dając przy tym żadnych oznak. Specjaliści podkreślają, że ewentualne objawy występują dopiero wtedy, kiedy światło tętnic jest zamknięte w ponad 50 proc., a ryzyko wystąpienia zawału serca czy udaru mózgu znacznie wzrasta. Objawy te dla pacjenta mogą być niecharakterystyczne, a osoba dotknięta miażdżycą może kojarzyć je np. z wysiłkiem fizycznym, zamiast podejrzewać u siebie przewlekłą chorobę tętnic[4].
Objawy miażdżycy różnią się w zależności od tego, których tętnic dotyka choroba.
Objawy miażdżycy – ból wieńcowy
Jeśli miażdżyca dotyczy tętnic wieńcowych (lub jednej z nich), czyli naczyń odchodzących od aorty, które doprowadzają krew do mięśnia sercowego, mówimy o chorobie wieńcowej, zwanej też potocznie wieńcówką. Objawem są tzw. bóle wieńcowe. To typowy ból odczuwany za mostkiem, który może promieniować do szyi, żuchwy lub lewej strony ciała – barku, ramienia, a nawet nadgarstka i palców ręki lub do górnej części brzucha. Ból najczęściej pojawia się wskutek wysiłku fizycznego bądź stresu. Zazwyczaj trwa do kilku minut i ustępuje samoistnie. Jeśli blaszka miażdżycowa pęknie, może dojść do zawału[5].
Objawy miażdżycy – chromanie przestankowe
Jeżeli miażdżyca rozwija się w tętnicy, która doprowadza krew do kończyn dolnych, objawiać będzie się bólem nogi, najczęściej łydki. Ból bywa odczuwany jako drętwienie lub zesztywnienie i występuje przy określonym zmęczeniu mięśnia, czyli np. po przejściu określonego dystansu. Objaw wymusza odpoczynek, a po kilkudziesięciu sekundach ustępuje. Charakterystyczne jest, że występuje częściej przy wchodzeniu pod górę niż przy schodzeniu w dół. Taki objaw nosi nazwę chromania przestankowego[6].
Objawy miażdżycy – objawy niedokrwienia mózgu
Miażdżyca może zajmować także tętnice szyjne kręgowe, których zadaniem jest doprowadzanie krwi do mózgu. Ten rodzaj choroby bywa najbardziej podstępny, gdyż najczęściej ze wszystkich jej rodzajów przebiega bezobjawowo. Chory może zatem nie odczuwać żadnych symptomów.
W postaci objawowej miażdżycy tętnic szyjnych dochodzi do zaburzeń ruchowych lub czuciowych, np. niedowładu i porażenia, zaburzeń mowy lub zaburzeń widzenia. Objawy te mają często charakter przejściowy i występują w dużej rozpiętości czasowej (na przestrzeni około pół roku), dlatego trudno skojarzyć je z chorobą miażdżycową.
Objawowe zwężenie tętnicy kręgowej daje znaki jeszcze mniej charakterystyczne, do których należą m.in.: szum w uszach, osłabienie ostrości słuchu, zaburzenia chodu, nagłe, napadowe i powtarzające się zwiotczenie kończyn dolnych, zawroty głowy z uczuciem wirowania chorego lub otaczających go przedmiotów, sekundowe uczucie ciemności lub wrażenie falowania oglądanych przedmiotów[7].
Miażdżyca tętnic szyjnych i kręgowych może prowadzić do udaru mózgu lub tętniaka aorty[8].
Skutki miażdżycy
Miażdżyca sama w sobie jest już chorobą, do tego jej skutki wywołują problemy zdrowotne, które prowadzić mogą do hospitalizacji, niesprawności, a nawet śmierci. Głównymi powikłaniami miażdżycy są wspomniane wcześniej zawał i udar mózgu.
Zawał serca
Zawał serca to stan, w którym z powodu niedotlenia obumiera tkanka mięśnia sercowego. Im dłużej tętnica jest zamknięta, tym większa część serca obumiera. Dlatego im wcześniej rozpocznie się leczenie mające na celu otwarcie tętnicy wieńcowej, tym większa szansa na uratowanie mięśnia sercowego. Kardiolodzy używają nawet z tego powodu określenia "czas to mięsień".
Głównym objawem zawału serca jest ból w klatce piersiowej. Zwykle jest on bardzo silny, piekący, dławiący, gniotący lub ściskający, rzadziej ostry, kłujący. Zawałowiec odczuwa ból za mostkiem, promieniujący do gardła. Ból trwa powyżej 20 minut i stopniowo narasta. Natężenie bólu nie zmienia się w fazach oddychania (wdech-wydech), nie pomaga też zmiana pozycji ciała. Dodatkowymi objawami zawału mogą być duszności, kaszel, zawroty głowy, omdlenia, kołatanie serca, poczucie niepokoju, lęk przed śmiercią. Zawał serca może też dawać mniej charakterystyczne objawy, do których należeć mogą m.in. ogólne osłabienie, drętwienie rąk, ból brzucha, a nawet wymioty.
Pierwsza pomoc w przypadku podejrzenia zawału powinna polegać na wezwaniu karetki pogotowia. Osoby z zawałem nie można przewozić do szpitala samodzielnie, gdyż może dojść do zatrzymania akcji serca. Personel medyczny przywróci akcję serca i zawiadomi szpital o konieczności przygotowania się do zabiegu udrożnienia tętnicy. Pomoc przez osoby niemedyczne nie jest w tym wypadku możliwa[9].
Udar mózgu
Udar mózgu to obumarcie części mózgu wskutek zatrzymania dopływu krwi do tkanki mózgowej. Wyróżnia się dwa główne typy udaru: niedokrwienny i krwotoczny. Zdecydowana większość udarów (około 4 na 5 przypadków)[10] to udary niedokrwienne, czyli takie, do których dochodzi w wyniku niedrożności tętnicy doprowadzającej krew do mózgu. Główną przyczyną takich udarów jest właśnie miażdżyca.
Najczęściej występujące objawy udaru mózgu to: osłabienie mięśni twarzy, niedowład jednej kończyny lub części ciała, zaburzenia widzenia, zaburzenia mowy, trudności w przełykaniu, zaburzenia koordynacji, nagły, bardzo silny ból głowy, zaburzenia lub utrata świadomości[11].
Jeśli podejrzewasz, że osoba z twojego otoczenia ma udar, poproś, żeby się uśmiechnęła. Jeśli w uśmiechu brakuje symetrii, to prawdopodobnie doszło do udaru. Bez względu na wynik tego testu w podejrzeniu udaru zawsze należy wezwać karetkę. Poza tym pierwsza pomoc powinna polegać na ułożeniu chorego w pozycji leżącej, z uniesionym tułowiem. Jeśli jest nieprzytomny i nie oddycha, rozpocznij resuscytację.[12]
Choroby sercowo-naczyniowe na podłożu miażdżycowym (ASCVD) – dlaczego to taki poważny problem?
Choroby układu sercowo-naczyniowego są najczęstszą przyczyną zgonów i hospitalizacji w Polsce. Co roku w kraju nad Wisłą udaru doznaje około 70 tysięcy osób[13], a zawał serca występuje u około 80 tysięcy osób[14]. Globalnie choroby sercowo-naczyniowe o podłożu miażdżycowym dotykają ponad 300 milionów osób[15]. Zawały serca i udary mózgu odpowiadają za 85 proc. wszystkich zgonów związanych z układem krążenia[16]. Wymienione liczby świadczą o tym, z jak wielkim problemem mamy do czynienia. Jeszcze niedawno ryzykiem wystąpienia incydentów sercowo-naczyniowych obarczeni byli głównie mężczyźni powyżej 65 roku życia, aktualnie problem ten dotyczy całej populacji. W ostatnich kilku latach znacznie zwiększyła się liczba kobiet, które ulegają zawałom[17]. Problem jest powszechniejszy niż kiedykolwiek wcześniej. Choroby sercowo-naczyniowe nazywane są epidemią, a wagę problemu podkreśla fakt, że zmniejszenie śmiertelności z ich powodu jest jednym z celów, jakie postawiła sobie Światowa Organizacja Zdrowia (WHO).
![Rzuć palenie. Rozstanie się z nałogiem to duże wyzwanie, ale twoje serce będzie ci wdzięczne. Już po 24 godzinach od ostatniego papierosa zmniejsza się ryzyko ostrego zawału serca. [19]](https://v.wpimg.pl/MTJmMDc0YjUrDzt3TEtvIGhXby0KEmF2P093ZkxTYmd9WDV2UgBjbXlaeGsFWSExOAg9K01XPyE6DDo0TUAheysdJGsVAWIwIx49KAJJYjEnDyggTFF8ZC9YeXFTHS4yLl5gcFUFL3lzD312TlIsZ3tfK3RUBC8yKE8w)
Jak zapobiegać chorobom sercowo-naczyniowym?
Kluczowe znaczenie dla zapobiegania chorobom układu sercowo-naczyniowego ma styl życia. Do głównych czynników ryzyka występowania chorób sercowo-naczyniowych należą: nieprawidłowe żywienie, palenie tytoniu, brak aktywności lub mała aktywność fizyczna, podwyższone ciśnienie tętnicze, zwiększone stężenie cholesterolu LDL w osoczu, zwiększone stężenie triglicerydów w osoczu, obniżone stężenie cholesterolu HDL w osoczu, stan przedcukrzycowy lub cukrzyca, nadwaga bądź otyłość. Wymienione bodźce są powszechne i dotyczą znacznej części społeczeństwa, dlatego właśnie ryzyko chorób sercowo-naczyniowych dotyczy znacznej części populacji.[18]
Aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia miażdżycy i związanych z nią powikłań, należy dbać o dietę, stosować aktywność fizyczną i nie palić tytoniu. W określonych przypadkach konieczne jest stosowanie leków, które obniżą poziom "złego" cholesterolu LDL i pozwolą utrzymać prawidłowe ciśnienie tętnicze.
PL2305116531
Bibliografia:
[1] https://kardiologia.mp.pl/publikacje/postepy/191371,prewencja-chorob-sercowo-naczyniowych-postepy-2017-2018
[2] https://www.mp.pl/pacjent/chorobawiencowa/informacje/definicje/62038,jak-powstaje-blaszka-miazdzycowa
[4] https://www.mp.pl/pacjent/chorobawiencowa/informacje/definicje/62038,jak-powstaje-blaszka-miazdzycowa
[15] invisiblenation.globalhearthub.org
[16] https://www.novartis.com/pl-pl/aktualnosci/media-releases/choroby-sercowo-naczyniowe-juz-od-kilku-dekad-stanowia-niewidzialna-epidemie
[17] https://kardiologia.mp.pl/publikacje/postepy/191371,prewencja-chorob-sercowo-naczyniowych-postepy-2017-2018